Akıllı sözleşmeler ya da akıllı kontratlar ya da İngilizce ifadeyle smart contracts, sözleşmenin müzakere veya performansını kolaylaştırmak, doğrulamak veya uygulamak üzere tasarlanmış bir bilgisayar protokolüdür. Akıllı sözleşmeler ilk Nick Szabo tarafından 1996’da önerildi.
Akıllı sözleşmelere destek veren taraflar, birçok sözleşme hükümlerinin kısmen ya da tamamen kendi kendini yürüten, kendi kendini tatbik eden veya her ikisini de yapabileceğini iddia eder. Akıllı sözleşmelerle amaç, geleneksel sözleşme yasasından daha üstün bir güvenlik sağlamak ve sözleşme ile bağlantılı diğer işlem maliyetlerini azaltmaktır.
Akıllı sözleşmeler öncelikle kripto para birimleri ile birlikte kullanılmıştır. En akıllı sözleşme uygulaması Ethereum blok platformudur. Ana akım medyada yer edinen ilk örnek gerçek dünya akıllı sözleşmesi, Mayıs 2016’da 250 milyon ABD doları tutarında kredi ile kurulan ve Ethereum üzerinde çalışan, girişim sermayesi finansmanı için merkezi olmayan özerk bir kuruluş olan The DAO‘dur (bakınız: DAO). Bu kuruluş hack saldırısına uğramış ve 3.689.577 ETH kaybedilmiştir.
Blokchain (blok zinciri) ile ilgili en iyi şeylerden biri, izin verilen tüm taraflar arasında var olan merkezi olmayan bir sistem olduğundan aracılara (komisyoncu) ödeme yapmanıza gerek kalmaz ve size zaman ve anlaşmazlık durumlarından tasarruf sağlar. Blok zincirin de problemleri vardır, ancak geleneksel sistemlere kıyasla belirgin, hızlı, daha ucuz ve daha güvenli oldukları için bankalar ve hükümetler blok zincir teknolojisine yönelmektedir.
1994’te hukukçu ve kriptografi uzmanı bilim adamı Nick Szabo, merkezi olmayan muhasebe defterinin akıllı sözleşmeler (akıllı kontratlar) için kullanılabileceğini fark etti; aksi takdirde kendi kendini çalıştıran sözleşmeler, blok zincir sözleşmeler veya dijital sözleşmeler deniyordu. Bu biçimde, sözleşmeler bilgisayar koduna dönüştürülebilir, saklanır ve sistem üzerinde çoğaltılabilir ve blok zinciri çalıştıran bilgisayar ağı tarafından denetlenir. Bu aynı zamanda, para transferi ve ürün veya hizmeti alma gibi muhasebesel geribildirimde de bulunacaktır.
Akıllı sözleşmeler, bir arabulucunun hizmetlerinden faydalanmaksızın para, mülk, hisse veya değerli herhangi bir şeyi şeffaf, anlaşmazlıktan uzak bir şekilde değiştirmenize yardımcı olur.
Akıllı sözleşmeleri tanımlamanın en iyi yolu, teknolojiyi bir satış makinesiyle karşılaştırmaktır. Normalde, bir avukata veya notere gider, onlara ödeme yaparsınız ve belgeyi alırken beklersiniz. Akıllı sözleşmelerle, satış makinesine (yani defterinize) bir bitcoin koyarsınız ve emriniz, ehliyetiniz veya her neyse hesabınıza gelir. Daha da önemlisi, akıllı sözleşmeler sadece bir sözleşmeyle ilgili kuralları ve cezaları geleneksel bir sözleşmeyle aynı şekilde tanımlamakla kalmaz aynı zamanda otomatik olarak da bu yükümlülükleri yerine getirir.
Ethereum‘un 22 yaşındaki programcısı Vitalik Buterin, yakın zamandaki bir Blockchain Zirvesinde akıllı bir sözleşme yaklaşımıyla bir varlığın veya para biriminin bir programa aktarılmasını şöyle açıkladı; “..ve program bu kodu çalıştırır ve bir noktada bir koşul otomatik olarak geçerliliğini belirler ve varlığın bir kişiye gitmesi gerekip gerekmediğini veya diğer kişiye geri dönüp gideceğini ya da bazı bileşimlerin derhal iade gerektirip gerektirmeyeceğini belirler.” Bu arada, merkezi olmayan defter de belgeyi depolar ve çoğaltır ve belgeye belirli bir güvenlik ve değişmezlik kazandırır.
Benden bir daire kiralarsın. Bunu blok zincir aracılığıyla kripto para ödeyerek yapabilirsiniz. Ödeme sonrasında, sanal sözleşmemizde tutulacak olan bir makbuz alırsınız; sana belirli bir tarihte gelecek olan dijital giriş anahtarını veririm. Anahtar zamanında gelmezse, blokchain ödemeyi iptal eder. Anahtarı kiralama tarihinden önce gönderirsem, fonksiyon, bana tarihi geldiğinde size ve bana verilen ücreti ve anahtarı serbest bırakır. Sistem If-Then öncülünde çalışır ve yüzlerce kişi tarafından şahitlik edilir, bu nedenle kusursuz bir teslimat bekleyebilirsiniz. Eğer sana anahtar veriyorsam, ödeme yapılacağım demektir. Bitcoinde belirli bir miktar gönderirseniz, anahtarı alırsınız. Belge o zamandan sonra otomatik olarak iptal edilir ve kod, diğer katılımcıların bilmediği halde ikimiz tarafından aynı anda uyarıldığından müdahale edilemez.
Finansal türevlerden sigorta primleri, ihlal sözleşmeleri, emlak hukuku, kredi kullanımı, finansal hizmetler, yasal işlemler ve kalabalık finansman anlaşmalarına kadar her türlü durum için akıllı sözleşmeleri kullanabilirsiniz.
Aşağıda Ethereum blok zincirinde yazılmış basit bir akıllı sözleşmenin kodunu görebilirsiniz. Sözleşmeler herhangi bir blok zincirde kodlanabilir, ancak Ethereum çoğunlukla sınırsız işlem kapasitesi verdiği için popülerdir.
contract MyToken {
/* Bu, tüm bakiyeleri içeren bir dizi oluşturur /
mapping (address => uint256) public balanceOf;
/ Sözleşmenin yaratıcısına başlangıç arz belgeleriyle sözleşme başlatır. /
function MyToken(
uint256 initialSupply
) {
balanceOf[msg.sender] = initialSupply; // oluşturana tüm tokenleri verir
}
/ Send coins */
function transfer(address _to, uint256 _value) {
require(balanceOf[msg.sender] >= _value); // gönderenin yeterli bakiyesi var mı kontrol eder
require(balanceOf[_to] + _value >= balanceOf[_to]); // artanları kontrol eder
balanceOf[msg.sender] -= _value; // gönderenden miktarı çeker
balanceOf[_to] += _value; // alıcıya aynı miktarı ekler
}
}
Sözleşme, sözleşmenin yaratıcısına 10.000 BTCS verileceğini öngörür (örneğin bitcoin); bu BTC’leri başkalarına dağıtmak için yeterli bakiyeye sahip olan herkese izin verir.
IBM’deki blok zincir teknolojileri başkan yardımcısı Jerry Cuomo akıllı sözleşmelerin finansal hizmetlerden sağlık sigortasına kadar tüm zincir üzerinde kullanılabileceğine inanıyor. İşte bazı örnekler:
Projenin içindekiler oylama sistemimizin düzeltilmesinin son derece zor olduğunu onaylıyor, ancak yine de akıllı sözleşmeler son derece daha güvenli bir sistem sağlayarak tüm endişeleri hafifletiyor. Defter-korumalı oyların kodunun çözülmesi gerekir ve bunlara erişebilmek için aşırı bilgisayar gücü gerekir. Kimsenin o kadar fazla bilgisayar gücü yoktur, bu yüzden sistemi hacklemek için Tanrı’ya ihtiyacımız var! İkincisi, akıllı sözleşmeler, düşük seçmen katılımını artırabilir. Sıraya girmeyi, kimliğinizi göstermeyi ve formları doldurmayı içeren bir oylama sistemi beraberinde ataleti ve tembelliği getirir. Akıllı sözleşmelerle gönüllüler çevrimiçi oy kullanabilir ve binlerce kişi devlet başkanlarına oy vermek üzere topluca dolaşırlar.
Blockchain, yalnızca güven kaynağı olarak tek bir defteri sağlamakla kalmaz aynı zamanda doğruluk, şeffaflık ve otomatik sistem sayesinde iletişim ve iş akışındaki olası hırıltıları da tıraş eder. Genel olarak, iş operasyonları, onay beklerken ve iç ve dış konularla kendilerini çözmek için sabırsızlanmalıdır. Bir blok zincir defteri bunu düzene sokar. Ayrıca, bağımsız işlem sırasında genellikle ortaya çıkan ve maliyetli davalar ve uzlaşma gecikmelerine yol açabilecek tutarsızlıkları ortadan kaldırır.
Vaka İncelemesi 1:
2015’te, Depository Trust & Clearing Corp. (DTCC), 345 milyon işlemi temsil eden 1.5 katrilyon liralık menkul kıymetleri işlemek için bir blok zincir defterini kullandı.
Akıllı sözleşmeler If-Then öncülünde çalışır, Jeff Garzik’in sözleriyle; “Çoğu zaman, tedarik zincirleri kağıt bazlı sistemler tarafından engellenir; burada formlar, onay için sayısız kanaldan geçmek zorundadır, bu da kayıp ve dolandırıcılık maruziyetini arttırır. Blok zinciri, zincirdeki tüm taraflara güvenli, erişilebilir dijital bir sürüm sağlayarak bunu geçersiz kılar ve görevleri ve ödemeleri otomatikleştirir.”
Vaka İncelemesi 2:
Barclays Corporate Bank, mülkiyet değişikliğini kaydetmek için akıllı sözleşmeleri kullanır ve ödemeleri varışta diğer finansal kurumlara otomatik olarak aktarır.
Hiç şüphe yok ki, ağırbaşlı insan omurgalılarından süper akıllı robotlara doğru ilerliyoruz. Her şeyin neredeyse otomatikleştiği bir gelecek düşünün. Google akıllı telefonlarla, şık gözlüklerle ve hatta akıllı arabalarla geliyor. Akıllı sözleşmelerin işe yaradığı yer burasıdır. Buna bir örnek, akıllı sözleşmelerin bir kazada kimin kusurlu olduğunu tespit edebilecek bir tür “kehanet” oyununun içine yerleştirebileceğidir. Kendiliğinden çalışan veya kendiliğinden park edilen ve sensör veya sürücü, yanı sıra sayısız diğer değişkenlerle birlikte araçlar buna güzel bir örnek olabilir. Akıllı sözleşmeleri kullanarak, bir otomobil sigortası şirketi, müşterilerin araçlarını nerede ve hangi koşullarda çalıştırdıklarına göre farklı ücret talep edebilir.
Akıllı sözleşmelerle daha fazla para kazanabilirsiniz. Normalde, birisine ev kiralamak isterseniz, reklamını yapmak için sahibinden.com veya bir gazete gibi bir aracı satıcıya ödeme yapmanız gerekir. Sadece bunlar değil, bir de belki emlakçıya da ödeme yapmanız gerekir. Dijital defter ise maliyetlerinizi düşürür. Tek yapmanız gereken bitcoin üzerinden ödeme yapmak ve sözleşmenizi defterde kodlamaktır. Herkes görür ve otomatik gerçekleştirmeyi başarırsınız. Komisyoncular, gayrimenkul acenteleri, zor para ödünç veren kuruluşlar ve emlakçılıkla ilişkili olan herkes kazanç sağlayabilir.
Kişisel sağlık kayıtları, yalnızca belirli bireylere erişimi sağlayacak özel bir anahtarla kod zincirinde kodlanabilir ve saklanabilir. Araştırmanın HIPAA yasaları ile (güvenli ve gizli bir şekilde) yürütülmesini sağlamak için aynı strateji kullanılabilir. Ameliyat faturaları bir blok zincirde saklanabilir ve otomatik olarak sigorta sağlayıcılarına teslimat belgesi olarak gönderilebilir. Defter de, genel sağlık yönetimi için ilaç denetleme, uyumluluk, sonuçların test edilmesi ve sağlık malzemeleri idaresi gibi kullanılabilir.
Akıllı sözleşmelerin size sunduğu şudur:
Blockchain hizmetleri Bloq‘un sahibi Jeff Garzik akıllı sözleşmeleri şöyle anlatıyor:
“Akıllı sözleşmeler… çok, çok özel bir sonuç kümesini garanti eder. Hiçbir karışıklık yoktur ve dava açmaya asla gerek kalmaz.”
“Akıllı Sözleşmeler, işletmelerin ve blok zincir teknolojisinin yolunu bulması için gereken tekerlektir. Şu an Myanmar’daki Yangon Menkul Kıymetler Borsası muhasebe defteri hizmetleri için blok zinciri kullanılıyor. Gerçekten ilginç olan blockchain’in üstüne inşa edilen hizmetler. Blockchain Yangon Exchange’de, yalnızca ticareti günde iki kez eşzamanlayan bir ticaret sisteminde dağıtılmış yerleşim sorununu çözüyor. Ancak akıllı sözleşmelerin özerk yürütme kapasiteleri, blok zincirin işlem güvenliğini güvence altına alır ve karmaşık, gelişen bağlam geçişlerinin gerekli olduğu durumlara getirir. Amazon, Microsoft Azure ve IBM Bluemix’in Blockchain-as-a-Service (Baas) çıkarma olasılığı vardır.” – Patrick Hubbard, Head Geek, SolarWinds
Akıllı sözleşmeler mükemmel değildir. Koda bir bug girerse ne olur? Veya hükümetler söz konusu sözleşmeleri nasıl düzenleyecek? Veya, hükümetler bu akıllı sözleşme işlemlerine nasıl vergi tahakkuk edecek? Bu noktada yukarıda verdiğimiz kira örneğini düşünelim.
Peki ya yanlış kodu gönderirsem ya da doğru kodu gönderirsem, ancak dairem kiralama tarihi gelmeden önce rızam olmadan kamuya açılırsa? Eğer bu geleneksel sözleşme olsaydı, bunu mahkemede iptal edebilirdim, ancak blok zinciri farklı bir durum. Sözleşme, ne olursa olsun, gerçekleştirilir.
Zorlukların listesi devam ediyor. Uzmanlar onları çözmeye çalışıyor, ancak bu kritik konular potansiyel benimseyicileri tereddüte düşürüyor.
Akıllı sözleşmelerin geleceğinin bir kısmı yukarıda bahsettiğimiz sorunların çözümlenmesinde yatmaktadır. Örneğin akıllı sözleşmelerin gelecekte gündelik hayatımıza gireceğini düşünen bazı avukatlar, bu endişeleri de araştırmaya kendilerini adamış durumdalar.
Aslında akıllı sözleşmelere gelince, bir bilimkurgu alanına giriyoruz. Bazıları akıllı sözleşmelerin, yasalar gibi belirli endüstrilerdeki değişiklikleri etkileyebileceğini önermektedir. Bu durumda avukatlar, LegalZoom’da bulacağınız standartlaştırılmış geleneksel sözleşmelere benzer şekilde, geleneksel sözleşmeleri yazarak standart akıllı sözleşme şablonları üretmeye geçecektir. Ticari satın alanlar, kredi şirketleri ve muhasebeciler gibi diğer sektörler, gerçek zamanlı denetim ve risk değerlendirmeleri gibi görevler için akıllı sözleşmeleri uygulayabilir. Bazıları da, akıllı sözleşmeleri, sözleşmelerin blok zincir yoluyla doğrulanması ve fiziksel kopyayla doğrulanması durumunda, bir kağıt ve dijital içerik hibritine dönüştürülmesini ön görüyor.
“Akıllı sözleşmelerin kendisinin potansiyeline gelince, sağlıktan otomobile, gayrimenkul ve hukuka kadar etkileyebileceği endüstri alanlarının sonu yoktur. Liste uzayıp gidiyor. Akıllı sözleşmelerin toplumun yönünü değiştirme potansiyeli büyük önem taşır. Bu, her türlü sosyal değişiklik için teknik bir temel sağlayacak bir şey ve bunu heyecan verici buluyorum.” Ethereum CTO, Gavin Wood
blokzincir.info Yayında! Türkiye'nin İlk ve Tek Ücretsiz Kripto Analiz Platformu!
Kripto paraların en önemli özelliklerinden ikisi bir merkezi yapıya sahip olmaması ve bütün işlemlerin herkes…
Sanal kripto para ya da teknik adıyla Bitcoin (BTC) özellikle 2016 yılından itibaren adını sıklıkla…
Kripto sanal para olgusu her ne kadar dünya üzerinde 2000’li yıllardan beri düşünülmüş ve tartışılmış…
Günlük hayatta yaptığımız birçok işlem içerisinde mobil teknolojiler yer almaya başladıkça internet ve internet tabanlı…
Blockchain teknolojisi ve alternatif kripto para birimleri dünyada fırtına estirdi. Ancak, yüksek volatilite ve açık…