Kripto Ağlar ve Adem-i Merkeziyetçilik Neden Önemli

Kripto Ağlar ve Adem-i Merkeziyetçilik Neden Önemli

Son güncelleme: Şubat 19, 2018

İnternetin ilk iki dönemi

İnternetin ilk çağında (1980’lerin başından 2000’lerin başına kadar) internet servisleri, internet toplulukları tarafından kontrol edilen açık protokoller üzerine inşa edildi. Bu, insanların veya kuruluşların oyunun kurallarının daha sonra değişmeyeceğini bilerek internetteki varlıklarını geliştirebileceği anlamına geliyordu. Bu dönemde, Yahoo, Google, Amazon, Facebook, LinkedIn ve YouTube da dahil olmak üzere büyük web siteleri kuruldu. Bu süreçte, AOL gibi merkezi platformların önemi büyük ölçüde azaldı.

2000’li yılların ortalarından günümüze, internetin ikinci döneminde kâr amacı güden teknoloji şirketleri (özellikle Google, Apple, Facebook ve Amazon – yazının bundan sonrasında kısaca GAFA diyeceğim) açık protokollerin hızını aşan yazılım ve hizmetler geliştirdi. Mobil uygulamalar internet kullanımının çoğunluğu haline geldiği için akıllı telefonların patlamasıyla bu eğilim hızlandı. Bunun bir neticesi olarak kullanıcılar açık servislerden bu daha sofistike ve merkezi servislere geçtiler. Kullanıcılar web gibi açık protokollere halen erişebiliyor olsalar bile, genellikle GAFA (Google, Apple, Facebook, Amazon) yazılımı ve hizmetleri aracılığıyla bunu yapmaya başladılar.

İyi haber şu; milyarlarca insan harika teknolojilere erişebiliyor şu an, ve bu teknolojilerin çoğu ücretsiz. Kötü haber, yeni girişimlerin, içerik oluşturucuların ve diğer grupların, merkezî platformların oyunun kuralları değiştirerek, kitlelerini ve kazançlarını ellerinden almalarını düşünmeden internetteki varlıklarını artırmaları daha da zorlaştı. Örneğin bugün Google gibi merkezi bir yapı, internet sitenizi indekslemeyi durdurursa, bu sizin daha az sayıda kullanıcıya erişmeniz demek. Ya da aylarca emek verdiğiniz kanalınızı Youtube aniden kapatabilir. Ya da yine aylarca emek verip büyüttüğünüz sayfanızı Facebook hiç bir sebep göstermeden kapatabilir. Bu durum interneti daha az ilginç ve daha az dinamik hale getirip, inovasyonu öldürüyor. Merkezileşme, sahte haberler, devlet destekli botlar, “kullanıcıların platform oluşturmaması”, AB gizlilik kanunları ve algoritmik önyargılar gibi konularda yapılan tartışmalarda görülen daha geniş toplumsal gerilimleri de yarattı. Bu tartışmalar önümüzdeki yıllarda daha da yoğunlaşacaktır.

“Web 3” – internetin üçüncü dönemi

Bu merkezileşmeye bir tepki, büyük internet şirketlerine hükümet düzenlemeleri koymaktır. Bu tepki, internetin telefon, radyo ve TV şebekeleri gibi geçmişteki iletişim ağlarına benzer olduğunu varsaymaktadır. Ancak, geçmişin donanım tabanlı ağları, yazılım tabanlı bir ağ olan internetten temelde farklıdır. Donanım tabanlı ağlar kurulduktan sonra, yeniden yapılandırılmaları neredeyse imkansızdır. Yazılım tabanlı ağlar, girişimci inovasyonu ve piyasa güçleri ile yeniden düzenlenebilir.

İnternet, milyarlarca tam programlanabilir bilgisayarı birbirine bağlayan nispeten basit bir çekirdek tabakadan oluşan nihai yazılım tabanlı bir ağdır. Yazılım, basitçe insan düşüncesinin kodudur ve neredeyse sınırsız bir tasarım alanı vardır. İnternete bağlı bilgisayarlar genelde sahiplerinin istediği yazılımı çalıştırmakta özgürdürler. Her ne hayal edilebiliyorsa, doğru teşviklerle internet üzerinden hızla yayılabilir. İnternet mimarisi, teknik yaratıcılığın ve teşvik tasarımının kesiştiği noktadır.

İnternet, evriminin henüz başında sayılır: temel internet hizmetleri önümüzdeki on yıllarda neredeyse tamamen yeniden yapılandırılacak. Bu, kripto-ekonomik ağlarla, Bitcoin ile ilk olarak tanıtılan ve Ethereum‘da daha da geliştirilen fikirlerin genelleştirilmesi ile mümkün olacak. Kripto ağlar, ilk iki internet çağının en iyi özelliklerini birleştiriyor: toplum tarafından yönetilen ve sonunda en ileri merkezileştirilmiş servislerin kapasitelerini aşacak yeteneklere sahip merkezi olmayan şebekeler.

Kripto Ağlar ve Adem-i Merkeziyetçilik

Adem-i merkeziyetçilik, yaygın olarak yanlış anlaşılan bir konsepttir. Örneğin, bazen kripto ağ savunucularının ademi merkeziyetçiliği tercih etmesinin, hükümet sansürüne direnmek ya da liberter siyasi görüşleri nedeniyle olduğu söylenebilir. Ademi merkeziyetin önemli bir nedeni bu değildir.

Merkezi platformlarla ilgili sorunlara bir göz atalım. Merkezi platformlar öngörülebilir bir yaşam döngüsü izler. Başlangıç yaptıklarında, kullanıcıları, geliştiricileri, işletmeler ve medya organizasyonları gibi üçüncü parti tamamlayıcıları elde etmek için elinden gelen her şeyi yaparlar. Platformları (tanım gereği) çok taraflı ağ etkileri olan sistemler olduğu için, hizmetlerini daha değerli hale getirmek için bunu yaparlar. Platformları benimsendikçe ve büyüdükçe, kullanıcılar üzerindeki güçleri de giderek büyür.

Geniş kitleler tarafından benimsenme tavan yaptığında, ağ katılımcılarıyla olan ilişkileri her iki tarafın kazandığı durumdan, tek bir tarafın kazandığı duruma dönüşür. Artan büyümeye devam etmenin en kolay yolu, kullanıcılardan veri ayıklamak ve izleyiciler ve karlar üzerinde tamamlayıcılarla rekabet etmektir. Bunun tarihsel örnekleri Microsoft vs Netscape, Google vs Yelp, Facebook vs Zynga ve Twitter ile 3. parti istemcilerdir. IOS ve Android gibi işletim sistemleri daha iyi davrandıysa da, yüksek oranda komisyon almaya, görünüşte keyfi nedenlerle uygulamaları reddetmeye ve 3. parti uygulamaların işlevselliğini kendi işletim sistemleri içerisine istedikleri zaman dahil etmektedirler.

Üçüncü taraflar için, işbirliğinden rekabete geçiş, bir yem-tuzak hissi veriyor. Zamanla, en iyi girişimciler, geliştiriciler ve yatırımcılar merkezileştirilmiş platformların üzerine herhangi bir şey inşa etme konusunda ihtiyatlı davranır hale geldiler. Çünkü merkezi bir sistemin üzerine bir şey inşaa etmenin hep hayal kırıklığıyla sonlandığını on yıllarca yaşadık. Buna ek olarak, merkezi sistemler kullanıcıların gizlilikten vazgeçmelerini, verilerini kontrol edememelerini ve güvenlik ihlallerine karşı savunmasız kalmalarını sağlar. Merkezi platformlarla ilgili bu sorunlar gelecekte daha da belirginleşecektir.

Kripto Ağlara Hoş Geldiniz!

Kripto ağlar, 1) blockchain gibi konsensüs mekanizmalarını kullanan, 2) konsensüs katılımcılarını (madenciler/doğrulayıcılar) ve diğer ağ katılımcılarını teşvik etmek için kripto para birimleri (paralar/tokenler) kullanmaktan oluşan, internetin üzerine inşa edilen ağlardır. Ethereum gibi bazı kripto ağlar, hemen hemen her amaç için kullanılabilen genel programlama platformlarıdır. Diğer kripto ağlar özel amaçlıdır, örneğin Bitcoin, öncelikle değer saklama amaçlıdır, Golem hesaplama yapmak içindir ve Filecoin merkezi olmayan dosya depolama içindir.

Erken internet protokolleri, çalışma grupları veya kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından hazırlanan teknik şartnameler olup, bu düzenlemeler, internet toplumundaki çıkarların benimsenmesini sağlamaya dayanırdı. Bu yöntem, internetin çok erken safhalarında iyi sonuç verdi, ancak 1990’ların başından beri çok az sayıda yeni protokol yaygın bir şekilde benimsendi. Kripto ağlar, geliştiricilere ve diğer ağ katılımcılarına token biçiminde ekonomi teşvikleri sağlayarak bu sorunları çözmektedir. Ayrıca teknik açıdan çok daha sağlamdırlar.

Kripto ağlar, büyüdükçe tarafsız kalmalarını sağlamak için merkezi mekanizmaların yem ve tuzağını önleyen çok sayıda mekanizma kullanır. İlk olarak, kripto ağlar ve katılımcıları arasındaki sözleşmeler açık kaynak kod ile tutulmaktadır. İkincisi, katılımcılar, hem “on chain” (protokol aracılığıyla) hem de “off chain” (protokol etrafındaki sosyal yapılar aracılığıyla) yönetimde söz sahibidirler. Katılımcılar ya tokenlerini satıp ağı terk ederek ya da aşırı durumlarda protokolü çatallayarak (hard fork) çıkabilirler.

Kısacası, kripto ağlar, ağ katılımcılarını ortak bir hedefe doğru birlikte çalışmak üzere bir araya getirir: ağın büyümesi ve tokenin takdir görmesi.

Günümüz kripto ağları, kendilerini ciddi şekilde zorlayan bazı sınırlamalardan etkilenmektedir. En ciddi sınırlamalar performans ve ölçeklenebilirlik etrafındadır. Önümüzdeki birkaç yıl, bu kısıtlamaları gidermek ve kripto yığınının altyapı katmanını oluşturan ağlar inşa etmek olacak. Bundan sonra, enerjinin çoğu, bu altyapının üzerine inşa edilecek uygulamaları kurmaya harcanacaktır.

Ademi merkeziyetçilik nasıl kazanacak

Dağıtık ağların kazanması gerektiğini söylemek ayrı bir şey ve kesinkes kazanacağını söylemek başka bir şey. Bununla ilgili iyimser olmak için spesifik nedenlere bakalım.

Yazılım ve web hizmetleri geliştiriciler tarafından oluşturulmuştur. Dünyada milyonlarca nitelikli geliştirici var. Büyük teknoloji şirketlerinde yalnızca küçük bir bölüm yeni ürün geliştirme üzerinde çalışır genelde. Tarihteki en önemli yazılım projelerinin birçoğu yeni girişimcilerin veya bağımsız geliştiricilerin toplulukları tarafından oluşturulmuştur.

Kim olduğunuz önemli değil, en zeki insanlar her zaman başka birileri için çalışır.Bill Joy

Adem-i merkezi ağlar, internetin üçüncü şu sebeple kazanabilirler: girişimci ve geliştiricilerin kalplerini ve zihinlerini kazanarak.

Mesela bir benzetme, Wikipedia ile Encarta gibi merkezi rakipler arasındaki 2000’li yılların rekabeti. 2000’lerin başında iki ürünü karşılaştırdıysanız, Encarta daha iyi bir ürün, daha iyi bir konu hakimiyeti ve daha yüksek doğruluğa sahipti. Ancak Wikipedia çok daha hızlı bir şekilde gelişti, zira merkezi değildi, ve topluluk tarafından yönetilen etkenlerden etkilenen aktif bir gönüllü katılımcı topluluğu vardı. 2005 yılında, Wikipedia, internetteki en popüler referans sitesi haline geldi. Encarta 2009’da kapatıldı.

Ders, merkezi ve merkezi olmayan sistemleri karşılaştırdığınızda, statik katı ürünler olarak değil, dinamik olarak düşünmeniz gerektiği yönündedir. Merkezi sistemler çoğunlukla tamamen pişmiş bir şekilde sunulur, ancak sponsor şirketteki çalışanlar tarafından geliştirilme oranına göre daha iyi hale gelir. Merkezi olmayan sistemler yarım pişmiş olarak sunulur, ancak doğru koşullar altında, yeni katılımcılar çekerek katlanarak büyürler.

Kripto ağlar özelinde bakacak olursak, çekirdek protokol geliştiricileri, tamamlayıcı kripto ağ geliştiricileri, üçüncü parti uygulamaların geliştiricileri ve ağı işleten servis sağlayıcılarını içeren birleşik bir geribildirim döngüsü vardır. Bu geribildirim döngüleri, (Bitcoin ve Ethereum ile gördüğümüz gibi) kripto topluluklarının gelişme hızını hızlandırabilen ilişkili tokenlerin teşvikleri ile daha da güçlendirilir. (ve bazen Bitcoin madenciliği tarafından tüketilen aşırı elektrik gibi olumsuz sonuçlara da neden olur).

Kim Kazanacak?

Merkezi olmayan veya merkezileştirilmiş sistemlerin internetin gelecek dönemini kazanması yönündeki soru, en önemli ürünleri kimin yapacağına ve kimin tarafında daha kaliteli geliştiriciler ve girişimcilerin olacağıyla ilgilidir. GAFA (Google, Apple, Facebook, Amazon), nakit rezervler, geniş kullanıcı tabanları ve operasyonel altyapılar gibi birçok avantaja sahiptir. Kripto ağlar, geliştiricilere ve girişimcilere çok daha cazip bir değer önermesine sahiptir. Kalplerini ve zihinlerini kazanabilirlerse, GAFA’dan çok daha fazla kaynak seferber edebilir ve ürün geliştirmelerini hızla aşabilirler.

Merkezi platformlar genellikle başarılı uygulamalarla birlikte sunulur: örneğin Facebook’un temel sosyal özellikleri ve iPhone’un bir dizi kilit uygulaması var. Buna karşın merkezi olmayan platformlar çoğunlukla yarım pişmiş ve net kullanım durumları olmadan piyasaya sürülür. Sonuç olarak, iki aşamalı ürün-pazar uyumuna ihtiyaç duyuyorlar: 1) platformu ve platformu tamamlayacak ve ekosistemi inşa edecek olan geliştiriciler/girişimciler arasındaki ürün-pazar uyumu ve 2) platform/ekosistem ve son kullanıcılar arasındaki ürün-pazar uyumu. Bu iki aşamalı süreç, karmaşık teknologlar da dahil olmak üzere birçok insanın merkezi olmayan platformların potansiyelini sürekli olarak hafife almasına neden olur.

İnternetin sonraki dönemi

Merkezi olmayan ağlar, internetteki tüm problemleri çözecek beyaz atlı prens değildir. Fakat merkezileştirilmiş sistemlere göre çok daha iyi bir yaklaşım öneriyorlar.

E-posta spam konusu ile Twitter spam sorununu karşılaştırın. Twitter, üçüncü şahıs geliştiricilere ağını kapattığından, Twitter spam problemi üzerinde çalışan tek şirket Twitter’dır. Buna karşılık, milyarlarca dolarlık girişim sermayesi ve şirket finansmanı ile finanse edilen e-posta spam sorunuyla mücadele etmeye çalışan yüzlerce şirket var. E-posta spam sorunu çözülmedi, ancak üçüncü taraflar e-posta protokolünün merkezi olmadığını biliyorlar, bu nedenle daha oyunun kurallarının sonradan değişmeyeceğini de biliyorlar ve bundan dolayı rahatça çalışma ve araştırma yapıyorlar. Ama Twitter örneğinde gördüğümüz gibi, Twitter bir gün aniden tüm api’lerini ve ağını geliştiricilere kapatabilir.

Veya ağ yönetimi sorununu düşünün. Günümüzde, geniş platformlarda çalışan gruplar, bilgilerin nasıl sıralanacağını ve filtreleneceğini, hangi kullanıcıların ödüllendirilip ve hangilerinin engelleneceğini kendileri karara bağlar. Kripto ağlarda, bu kararlar açık ve şeffaf mekanizmalar kullanılarak topluluk tarafından yapılır. Çevrim dışı dünyadan bildiğimiz gibi, demokratik sistemler mükemmel değildir, ancak alternatiflerden çok daha iyidirler.

Merkezi platformlar, birçok insanın internet servisleri kurmanın daha iyi bir yolunun olduğunu unuttukları için maalesef şu an egemen durumda. Kripto ağlar, topluluklara ait ağlar geliştirmek ve 3. parti geliştiriciler, yaratıcılar ve işletmeler için düzgün bir oyun alanı sağlamak için güçlü bir yoldur. İnternetin ilk döneminde ademi merkeziyetçi sistemlerin değerini gördük. Umarım bir sonraki sayfada tekrar göreceğiz.

Ayrıca bakınız:

Merkezi Olmayan Uygulama

Merkezi Olmayan Borsa

DAO

Bir Cevap Yazın